Jacob van Dussen vergezelde de graaf van Holland bij twee gelegenheden in het buitenland – in 1156 en 1167 – en was getuige bij de toen gesloten overeenkomsten. Hij was kennelijk een belangrijk man. Anderzijds was hij ook weer niet zó belangrijk. Er zijn talrijke oorkonden van beide graven, waarop hij niet als getuige wordt vermeld.
Verder weten we niets van hem. Dat neemt niet weg dat er wel wat valt te speculeren.
Volgens diverse auteurs moet Jacob van Dussen een ministeriaal of dienstman zijn geweest. Dienstmannen waren van onvrije afkomst, zonder eigen vermogen. De graaf zette hen in voor belangrijke functies, omdat zij – in tegenstelling tot de leden van de adel – afhankelijk van hem waren en dus niet snel tegen zijn belangen in zouden gaan. Een dienstman ontving als beloning voor zijn werkzaamheden een dienstleen, dat niet erfelijk was en dus na zijn dood terugkeerde bij de graaf. Dat was de theorie. In de praktijk werden veel dienstlenen wel degelijk erfelijk en ontwikkelde zich uit de stand van dienstmannen een nieuwe adel. Zo is een voorvader van de beroemde Gijsbrecht van Amstel ooit zijn carrière begonnen als dienstman van de bisschop van Utrecht.
In lijn met deze veronderstelling zou Jacob van Dussen, in opdracht van de graaf, een leidende rol hebben gespeeld bij de ontginning van Dussen. Hij of een van zijn voorvaders zou in dat gebied dus ook een leen hebben ontvangen en daaraan zijn naam hebben ontleend.
We stuiten hier op een interessant probleem. Wanneer de naam Van Dussen opnieuw opduikt, omstreeks 1300, blijkt dat de familie in die tijd in Dussen geen enkele rol speelde en daar ook geen enkel leen van de graaf hield. Wél ontving Jan III van Dussen in 1330 een substantieel leen van de heer van Heusden, overigens een bondgenoot van de hertog van Brabant. In de Herradeswaard daarentegen speelden de Van Dussens wél een belangrijke rol. Zo blijkt dezelfde Jan III van Dussen in 1329 ambachtsheer van de Herradeswaard te zijn – een leen van de graaf. Heel wel denkbaar is, dat zijn voorvaders die functie ook al bekleedden.
Kortom, voor zover valt na te gaan, speelden de Van Dussens aanvankelijk geen rol van betekenis in Dussen, maar wel in de Herradeswaard. Maar hoe zijn zij dan aan hun naam gekomen?
Een mogelijke verklaring is dat de Van Dussens al vóór het begin van de grote ontginningen als vrije heren woonachtig waren in Dussen en daar een zekere positie hadden opgebouwd. Die positie was dan niet gebaseerd op het bezit van een grafelijk leen, maar op eigen bezit (waarvan geen registratie is overgeleverd). Leden van de familie zouden dan ingeschakeld zijn bij de ontginning van de Herradeswaard, en mogelijk zou ook de stichter van Herradeskerk en de Herradeswaard – de legendarische heer Art/Arnout/Arend – een Van Dussen zijn geweest.
Het zou kunnen…
Later zouden de Van Dussens* ook ambachtsheren in Dussen worden, maar dat was pas in de tweede helft van de 15e eeuw.
__________
* De oorspronkelijke naam was Van Dussen; Jan III maakte er Van der Dussen van.
[16 maart 2022]
Zes eeuwen Dussen 