22 Een hoeve in Muilkerk

In de loop van de 12^e eeuw ontstonden in Dussen twee dorpen, Muilkerk in het oosten, Munsterkerk ongeveer een kilometer westelijker. De eerste vermelding van Muilkerk dateert uit 1276, toen graaf Floris een zekere Hendrik van Lycte beleende met een ‘hoeve met rechtsmacht’. Dankzij een gelukkig toeval is de tekst van deze oorkonde aan ons overgeleverd.

Floris, graaf van Holland – allen die deze oorkonde zullen lezen, gegroet.
Wij maken bekend dat wij de mansus of hoeve met gerecht en toebehoren, gelegen in Muilkerk, die door de dood van Willem Mugge aan ons is teruggevallen en die wij daarna aan onze klerk Pieter en zijn broer Jan hebben overgedragen, in leen hebben gegeven aan Hendrik van Lycte, houder dezes, om van ons als leen te worden gehouden, zowel door hemzelf als door zijn erfgenamen, ten bewijze waarvan deze brief, gezegeld met ons zegel en het zegel van onze bloedverwant Floris van Henegouwen.
Gegeven te Middelburg in het jaar onzes Heren 1276, op de dag na de Translatie van de zalige Maarten [5 juli].

‘Floris, graaf van Holland’ was de beroemde Floris V, die zo smadelijk zou worden vermoord in 1296; in 1276 was hij 22 jaar oud. Zijn ‘bloedverwant Floris van Henegouwen’ was zijn even oude neef, een zoon van zijn tante Aleid van Holland, en op dat moment stadhouder van Zeeland.

Floris’ leenman Willem Mugge had kennelijk geen erfgenamen, en zo was het leen na zijn dood teruggevallen aan de graaf. Deze had zijn klerk¹ Pieter en diens broer Jan tijdelijk belast met het beheer van de hoeve, totdat een opvolger van Willem Mugge zou zijn gevonden. Dat werd dus Hendrik van Lycte. Geen van deze vier namen is ons overigens uit andere bron bekend.

Het woord ‘hoeve’ is een beetje ouderwetse term voor een boerderij, maar in de middeleeuwen werd hiermee een stuk land aangeduid, groot genoeg voor een gezin om in zijn onderhoud te voorzien. Hoe groot dat stuk land was, varieerde nogal; in Dussen was dat in principe 16 à 20 morgen, dat wil zeggen 13,6 à 17 ha, maar andere maten komen ook voor. Van deze specifieke hoeve weten wij dat zij in 1365 18 morgen (ruim 15 ha) groot was.²

Het ging bij deze belening om een ‘hoeve met gerecht’. Dat betekent dat de leenman bestuurlijk en gerechtelijk eigen baas was, en dus niet ondergeschikt aan een ambachtsheer. Waarschijnlijk dateerde deze hoeve dus al uit de begintijd van de ontginningen, toen het gebied grotendeels uit wildernis bestond en er nog helemaal geen ambachtsheer was. Volgens J.C. Kort zou de hoeve zelfs nog veel ouder zijn geweest en deel hebben uitgemaakt van de schenking door koning Arnulf van Karinthië aan graaf Arnulf in 889.³ Mij lijkt dat zeer onwaarschijnlijk.

De uitgifte van elk leen werd vastgelegd in een oorkonde, die vervolgens aan de leenman ter hand werd gesteld. Dergelijke documenten werden generaties lang bewaard, maar de meeste zijn vroeg of laat verloren gegaan, net als de afschriften die in de grafelijke administratie werden bewaard. Wel zijn in een aantal gevallen tijdig kopieën gemaakt. Dat de tekst van deze oorkonde, die betrekking heeft op een simpele belening zoals er in de tijd van Floris V jaarlijks vele tientallen moeten hebben plaatsgevonden, is overgeleverd, is volgens mij een gelukkig toeval en wijst niet op een bijzondere status van deze hoeve. In tegendeel, uit een latere publicatie van Kort blijkt dat er in de 13^e eeuw in Muilkerk meer ‘hoeven met gerecht’ zijn geweest.

__________
1) Een klerk was oorspronkelijk een geestelijke. Omdat geestelijken lange tijd de enigen waren die konden lezen en schrijven, werden zij vaak ingezet voor administratieve functies.
2) Een morgen was een stuk land dat een boer met een span ossen in één morgen kon ploegen. De oppervlakte van dat stuk land varieerde uiteraard met de bodemgesteldheid.
3) Kort, J.C. Inventaris van het archief van de Graven van Holland, 1189-1581 (ca. 1650), pp. 13-17.

[11 april 2022]

Inhoud.